कोकणातील पारंपरिक शेती: एकेकाळचा अभिमान, आजची आव्हाने

👇बातम्या ऐकण्यासाठी येथे क्लिक करा

कोकणातील पारंपरिक शेती: एकेकाळचा अभिमान, आजची आव्हाने

आज कृषी दिनानिमित्त कोकणातील शेती आणि शेतकऱ्यांबद्दलचे काही महत्त्वाचे विचार! गुहागरसारख्या तालुक्यात आजही काही प्रमाणात पारंपरिक पद्धतीने शेती केली जाते, याचा प्रत्येक कोकणी माणसाला सार्थ अभिमान आहे. पावसाचं आगमन झाल्याने शेतीच्या तयारीला वेग आला आहे, पण यावर्षीच्या अचानक पावसामुळे अनेक शेतकऱ्यांचं नुकसानही झालं आहे.

बदलत्या काळाची पावले आणि शेतीतील बदल

कोकणात, विशेषतः गुहागर तालुक्यात, आजही अनेक स्थानिक कुटुंबं आपापल्या परीने पारंपरिक शेतीत गुंतलेली आहेत. हे कौतुकास्पद आहे, कारण बदलत्या काळानुसार शेतीत मोठे बदल झाले आहेत. एकेकाळी शेतीचा अविभाज्य भाग असलेले नांगर आणि बैलजोडी आता क्वचितच दिसतात. त्यांची जागा आता ट्रॅक्टर आणि आधुनिक अवजारांनी घेतली आहे. यामुळे शेतीची कामं काही प्रमाणात सोपी झाली असली तरी, अजूनही अनेक मर्यादा आहेत.

यावेळी अनपेक्षितपणे आलेल्या पावसामुळे, ज्यांची ‘आगोट’ (शेतीची पूर्वतयारी) पूर्ण झाली नव्हती, त्यांचं मोठं नुकसान झालं आहे. हे कोकणातील शेतकऱ्यांच्या नशिबी असलेलं एक कटू सत्य आहे.

स्थलांतर आणि ओस पडणारी गावे

कोकणात स्थानिकांनी रोजगार निर्मितीची कमतरता ही एक मोठी समस्या आहे. शेती ही केवळ एकच पीक देणारी, आणि त्यातही जर रोग पडला तर हातातून पूर्णपणे निघून जाणारी. या असुरक्षिततेमुळे आणि शिक्षणाच्या संधींच्या अभावामुळे, कोकणातील तरुण मुंबई-पुण्याची वाट धरू लागले. बघता बघता, अख्खं कोकणच जणू मुंबई-पुण्यात स्थायिक झालं आहे.

गावात आता फक्त वयस्कर आई-वडील, म्हणजेच म्हातारा-म्हातारी उरले आहेत. उतारवयामुळे गुराढोरांची संख्या कमी झाली आहे, एकेकाळी गुरांनी गजबजलेले वाडे आता ओस पडले आहेत. पिकणारी शेतीही हळूहळू ओसाड (वशाड) पडू लागली आहे, कारण तिची काळजी घेणारे कोणी नाही.

शिक्षणाच्या संधींच्या अभावामुळे तरुणाई शहरात गेली, आणि आता त्यांच्या मुलांना उत्तम शिक्षण मिळावं यासाठी ते तिथेच स्थायिक झाले आहेत. याचा परिणाम गावच्या शाळांवर झाला आहे. जिल्हा परिषदेच्या शाळांमध्ये अवघे ५-६, तर कधीमधी १५ पर्यंत पटसंख्या दिसते, तर हायस्कूलमध्ये १००-१५० विद्यार्थी हीच आजची विदारक परिस्थिती आहे.

आधुनिकीकरण आणि भविष्याची आशा

कृषी संस्था अस्तित्वात असल्या तरी, त्यांचा प्रभाव मर्यादित क्षेत्रापुरताच आहे. जर पारंपरिक शेतीला आधुनिक पिके आणि तंत्रज्ञानाचा पर्याय दिला, तर परिस्थिती नक्कीच बदलू शकते. नवतरुणांना गावातच राहण्याची प्रेरणा मिळेल.

सध्या कोकणात रोजगार निर्मितीचे प्रयत्न सुरू असले, तरी शहरात गेलेला तरुण अजूनही परत येण्याचं चित्र दिसत नाही. त्यामुळे कोकणात बंद घरांची संख्या वाढत आहे. कोकणी माणसाचं आपल्या गावच्या घरावर आणि जमिनीवर खूप प्रेम आहे, पण पोटापाण्यासाठी आणि भविष्यासाठी त्यांना शहर सोडणे भाग पडले आहे.

तरीही, एक आशा आहे. देव करो आणि लवकरच कोकणाला पुन्हा चांगले दिवस येवोत. पुन्हा तोच जोश, गौरी गणपतीचे नाच-गाणे, शिमगा, गुराढोरांनी भरलेले वाडे, आणि सर्वात महत्त्वाचे म्हणजे विकसित शेतकरी आपल्याला पाहायला मिळो! हीच कृषी दिनाच्या निमित्ताने कोकणासाठी शुभेच्छा….

साभार – सचिन कुळे Dj